Z powodu pandemii i gorącego okresu w polityce, w zasadzie bez większego echa, w dniu 19 września 2020 r. weszła w życie nowelizacja prawa budowlanego, która istotnie zmieniła konsekwencje prawne popełnienia tzw. samowoli budowlanej.
W związku z uchyleniem art. 90 ustawy Prawo budowlane i nadaniem nowej treści art. 93 tej ustawy, czyn taki według aktualnego stanu prawnego nie jest już przestępstwem i stanowi wyłącznie wykroczenie.
Zmiana ta jest wręcz rewolucyjna, jeżeli uwzględni się to, że jeszcze niedawno za tego rodzaju zachowanie sąd karny mógł wymierzyć oskarżonemu karę pozbawienia wolności do lat 2, karę grzywny lub karę ograniczenia wolności, a obecnie jedynie karę grzywny w granicach od 20 zł do 5000 zł i to wyłącznie w postępowaniu wykroczeniowym.
Dodatkowo należy zwrócić uwagę na to, że termin przedawnienia wykroczenia jest o wiele krótszy niż dotychczasowego przestępstwa z art. 90 ustawy Prawo budowlane, bo wynosi 1 rok od daty czynu, a okres ten może ulec wydłużeniu o dodatkowe 2 lata, jeżeli w tym czasie wszczęto postępowanie. Przestępstwo samowoli budowlanej było objęte przedawnieniem 5 letnim, które ulegało przedłużeniu o 10 lat, jeżeli przed upływem lat 5 wszczęto postępowanie karne. W razie upływu terminu przedawnienia, sąd nie może wydać wyroku skazującego i musi umorzyć postępowanie. Opisana zmiana ma znaczenie nie tylko dla samowoli budowlanych popełnionych przed nowelizacją, ale także tych wcześniejszych, a to z uwagi art. 4 par. 1 Kodeksu karnego, który mówi, że jeżeli w dacie orzekania obowiązuje inna ustawa niż w dacie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, chyba ustawa wcześniejsza jest względniejsza (korzystniejsza) dla sprawcy.
Co do spraw karnych w toku, zapoczątkowanych aktem oskarżenia o czyn z art. 90 ustawy Prawo budowlane, tj. o przestępstwo, sąd winien wydać postanowienie o przejściu na procedurę wykroczeniową i rozstrzygnąć kwestie odpowiedzialności obwinionego (oskarżony staje się wtedy obwinionym) na podstawie art. 93 ustawy Prawo budowlane.
Wprowadzona zmiana ma też znaczenie dla spraw karnych o samowolę budowlaną zakończonych prawomocnym wyrokiem skazującym, bo jeżeli sąd wymierzył uprzednio karę kryminalną nieprzewidzianą obecnie za ten czyn, np. grzywnę powyżej 5000 zł, to należy karę orzeczoną uprzednio obniżyć do najwyższej możliwej jaka można wymierzyć obecnie (art. 2a par. 2 Kodeksu wykroczeń). Jest jeden warunek - orzeczona wcześniej kara ma podlegać wykonaniu, co nie dotyczy kary wykonanej. Gdy skazany zapłacił grzywnę np. w kwocie 20 000 zł, nie ma co liczyć na obniżenie do 5 000 zł.
Poruszona powyżej problematyka nie dotyczy konsekwencji prawnych samowoli budowlanej na gruncie prawa administracyjnego tzn. obowiązku rozbiórki obiektu budowlanego, czy też konieczności wniesienia opłaty legalizacyjnej. Są to dwa reżimy prawne, stosowane równolegle i niezależne od siebie tzn. wykonanie nakazu rozbiórki nie uchyla odpowiedzialności za wykroczenie, jak również zapłata grzywny na podstawie wyroku skazującego, nie uchyla obowiązku przeprowadzenia rozbiórki obiektu budowlanego wydanego przez nadzór budowlany.
autor: adwokat Marek Ziemianin
